Jest rozdźwięk między innowacjami na poziomie firm a wzrostem krajowym państw Europy, a także – choć w mniejszym stopniu – w USA. Czy przedsiębiorczość jest lepszą droga do wzrostu gospodarczego niż innowacyjność? Współczesna historia Polski zdaje się potwierdzać tę tezę.
Europa stoi w obliczu poważnych wyzwań gospodarczych. Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy ostrzegają przed dekadą najniższego wzrostu od lat 60tych, prognozy dla Wielkiej Brytanii i kontynentu są coraz bardziej pesymistyczne. Mimo politycznych deklaracji o „wzroście”, realne dane pokazują stagnację – np. brytyjska gospodarka skurczyła się o 0,3% w kwietniu 2025 r.
Długoterminowe prognozy dla Europy przewidują wzrost PKB na poziomie zaledwie 0,9% rocznie do 2040 r., niższym niż przed pandemią.
Polska odbiega od tego wzorca, w naszym kraju zachowujemy przyzwoity wzrost gospodarczy na poziomie ok. 3%, a na przestrzeni 30 lat ten wzrost był imponujący, nie notowany niemal nigdzie indziej w świecie w tej skali.
Jedną z najważniejszych przyczyn tego sukcesu należy przedsiębiorczość i chęć do pracy charakteryzująca Polaków. Intensywność tej postawy odróżnia ich w bardzo dużym stopniu od innych społeczeństw zachodu. Jednocześnie cechą polskiej gospodarki są niskie inwestycje i mała innowacyjność, przynajmniej w powszechnej opinii.
Zasadne zatem staje się pytanie: czy jednak nie przecenia się znaczenia i wpływu innowacji, startupów, patentów na wzrost gospodarczy?
Wzrost gospodarczy zależy od dwóch czynników: pracy i kapitału. Europa zmaga się z kurczącą się siłą roboczą – spadające wskaźniki urodzeń, starzejące się społeczeństwa i opór wobec imigracji prowadzą do zmniejszenia liczby osób aktywnych zawodowo. Historycznie wzrost demograficzny napędzał gospodarkę, ale dziś ten mechanizm przestaje działać.
Skoro liczba pracowników maleje, Europa musi zwiększyć produktywność poprzez inwestycje w technologie. Sztuczna inteligencja jest postrzegana jako szansa, ale Europa pozostaje w tyle za USA i Chinami. Jednak nie tylko to zapóźnienie powoduje, że innowacyjność nie nadrobi strat wynikających z innych cech gospodarek i społeczeństw zachodu. Również sama natura współczesnej innowacyjności wcale nie ma jednoznacznie pozytywnego wpływu na wzrost gospodarczy.
Rozdźwięk między innowacjami na poziomie firm a wzrostem krajowym staje się cechą charakterystyczną obecnej epoki. Lokalne klastry technologiczne (np. w Paryżu czy Amsterdamie) tworzą start-upy, ale nie wpływają znacząco na PKB całego kontynentu. Zyski są zbyt skoncentrowane, a korzyści społeczne – nierówne.
Wyliczmy te okoliczności:
- Skoncentrowane korzyści z innowacji
- Firmy technologiczne (np. Big Tech w USA) generują ogromne zyski, ale te zyski są często skoncentrowane w wąskiej grupie przedsiębiorstw i regionów.
- Efekty skali i automatyzacja sprawiają, że firmy mogą rosnąć bez proporcjonalnego wzrostu zatrudnienia.
- Wzrost produktywności nie zawsze przekłada się na wyższe płace czy większe inwestycje lokalne.
- Globalizacja i transfer wartości
- Innowacyjne firmy często optymalizują podatki i przenoszą zyski do jurysdykcji o niższych stawkach podatkowych.
- Produkcja i usługi są outsourcowane do krajów o niższych kosztach pracy, co ogranicza lokalne korzyści gospodarcze.
- Nierówności społeczne
- Innowacje mogą pogłębiać nierówności dochodowe i majątkowe, co osłabia popyt wewnętrzny.
- Wzrost gospodarczy może być ograniczony, jeśli korzyści z innowacji nie są szeroko dystrybuowane.
- Niedopasowanie polityki publicznej
- Państwa często nie nadążają z regulacjami i inwestycjami w edukację, infrastrukturę czy zdrowie, które są potrzebne, by innowacje przekładały się na trwały wzrost.
- Brakuje mechanizmów redystrybucji i wsparcia dla sektorów, które tracą na innowacjach (np. przemysł tradycyjny).
- Efekty krótkoterminowe vs. długoterminowe
- Innowacje mogą mieć opóźniony wpływ na PKB — np. AI czy biotechnologia mogą przynieść korzyści dopiero za kilka lat.
- W międzyczasie mogą występować zakłócenia strukturalne, np. bezrobocie technologiczne.
A jak wypada przedsiębiorczość w konfrontacji z innowacyjnością?
| Przedsiębiorczość | Innowacyjność | |
| Definicja | Tworzenie nowych firm, modeli biznesowych, usług i produktów | Wprowadzanie nowych technologii, procesów, rozwiązań technicznych |
| Wpływ na zatrudnienie | Zazwyczaj pozytywny – nowe firmy tworzą miejsca pracy | Może być neutralny lub negatywny – automatyzacja może redukować zatrudnienie |
| Rozwój regionalny | Może aktywizować lokalne społeczności i regiony | Często skoncentrowana w dużych ośrodkach badawczo-rozwojowych |
| Dynamika wzrostu | Szybki wzrost w sektorze MŚP, ale często niestabilny | Stabilny, ale długoterminowy wpływ na produktywność |
| Skalowalność | Ograniczona – wiele firm działa lokalnie | Wysoka – technologie mogą być wdrażane globalnie |
| Wymagania kapitałowe | Niskie do średnich – często wystarczy pomysł i determinacja | Wysokie – wymaga inwestycji w badania, rozwój, infrastrukturę |
| Efekt na PKB | Widoczny w krótkim okresie, szczególnie w krajach rozwijających się | Silniejszy w długim okresie, ale trudniejszy do zmierzenia |
Wygląda na to, że przedsiębiorczość może stymulować szersze grupy społeczne, przejawiać się w bardziej kreatywny sposób i szybciej przekładać się na wzrost gospodarczy, zwłaszcza w krajach rozwijających się.
Innowacyjność jest kluczowa dla długoterminowej konkurencyjności, ale jej efekty są często skoncentrowane i opóźnione, a zyski zbierane przez małe elity. Innowacje w firmach nie przekładają się automatycznie na wzrost PKB, jeśli nie są wspierane przez odpowiednie warunki strukturalne, regulacyjne i społeczne.
Iwona D. Bartczak